Het is een van de bekendste teksten van Franciscus: het Zonnelied. Bijna 800 jaar geleden schreef de stichter van de orde deze tijdloze lofzang op de schepping. Toen en nu is het gebed een oproep tot inkeer.
Veel mensen associëren de naam Franciscus van Assisi met een eco-heilige. Een soort klimaatactivist die al in de 13e eeuw tegen de vogels preekte en de schepping prees. Natuurlijk is deze visie veel te beperkt. Feit is dat Francesco, de Italiaanse naam van Franciscus, leefde in een tijd van historische omwentelingen, net als wij vandaag de dag. In de overgang van de 12e naar de 13e eeuw kwam de internationale handel op, begon de wereld te globaliseren en werd geld het allesoverheersende machtsmiddel. De middeleeuwse, op landgoederen gebaseerde maatschappij stortte in en de bourgeoisie met haar gemeenschappelijke en democratische structuren kwam steeds sterker op. Klimaatproblemen stonden nog niet ter discussie. Maar menselijke uitbuiting en onrecht werden ook in die tijd graag genegeerd.
Tegen deze achtergrond is de Zonnekroniek van Franciscus een tijdloze tekst die zijn relevantie nooit verliest. Allereerst moet echter vast gesteld worden: het Zonnelied is een gebed. We leren uit verschillende bronnen dat Franciscus dit gebed schreef toen hij terminaal ziek in een hut van strooien matten lag. Muizen kropen over hem heen en hij kon nauwelijks zien door een oogziekte. De bijzondere tekst van het Zonnelied werd dus niet geschreven op een zonnige lentedag in een romantische bui, maar kwam voort uit ziekte en ontberingen. Een beeld van vervulling als het ware, dat zich een weg baant in een donker uur. Bij het bidden of zingen van het Zonnelied kunnen we echter ook denken aan Jezus aan het kruis, die op het moment van zijn diepste verlating door God zijn vertrouwen uitschreeuwt: “Vader, in uw handen beveel ik mijn geest!” (Lucas 23:46).
Het Zonnelied ziet dus de hele kosmos en alles wat daarin gebeurt in het licht van de verlossing – zonder voorbij te gaan aan de schreeuw van de gewonde mensheid en de gewonde schepping.
En het verborgen Christusmonogram (de letters van de eerste twee woorden in de Italiaanse tekst “Altissimo Omnipotente”) verwijst naar de Verlosser zelf: Christus, de Alfa en de Omega, het begin en het einde van alles. Ook het laatste couplet maakt het biddende karakter van dit bijzondere lied duidelijk: “Loof en prijs mijn Heer en dank hem en dien hem met grote deemoed.” Of uiteindelijk de 33 verzen van het Zonnelied een verwijzing zijn naar de 33 jaar van Jezus’ leven, hoeft niet beantwoord te worden.
Het Zonnelied van Franciscus blijft mensen tot op de dag van vandaag fascineren. Maar het is nog meer dan alleen een lied en een gebed. Het Zonnelied is ook een wake-up call, een oproep tot omkeer. In zijn “Vermaningen” roept de heilige zijn broeders ook op om dit lied te zingen waar ze ook preken. Zo blijft Franciscus van Assisi mensen vandaag confronteren met de vraag hoe we met elkaar en met de schepping willen omgaan.
Ruim 30 jaar na het ontstaan van het Zonnelied, schreef de grote franciscaanse theoloog Bonaventura van Bagnoregio zijn pelgrimsboek “Itinerarium mentis in Deo” (vaak vertaald als: Pelgrimsboek van de ziel naar God). Daarin schrijft hij: “De hele schepping is een ladder om op te stijgen naar God. Wie niet verlicht wordt door zoveel pracht van geschapen dingen is blind; wie niet wakker geschud wordt door zoveel uitroepen is doof; wie God niet prijst voor al deze volbrachte dingen is sprakeloos; wie het eerste beginsel niet herkent uit zoveel bewijzen is dwaas. Open daarom uw ogen, leg uw geestelijke oren aan uw oren, open uw lippen en richt uw hart, opdat u in alle schepselen uw God ziet, hoort, prijst, liefhebt en aanbidt, verheerlijkt en eert.”
In 2015 publiceerde paus Franciscus de encycliek “Laudato si”. Daarin drukt hij zijn bezorgdheid uit over “het gemeenschappelijke huis” (waarmee hij de schepping, de aarde, onze planeet bedoelt).Het feit dat de titel van deze brief ontleend is aan het Zoonelied laat zien hoeveel Franciscus van Assisi de wereld 800 jaar later nog te zeggen heeft. De Italiaanse regisseur Liliana Cavani, die twee films over het leven van Franciscus produceerde, zei ooit: “Franciscus van Assisi is geen man van het verleden, maar eerder een figuur van de toekomst. Als wij mensen willen overleven, moeten we allemaal een beetje meer worden zoals hij.” Hoezeer heeft zij toch gelijk.
Tekst: Br. Christophorus Goedereis
Het artikel werd voor het eerst gepubliceerd in cap!, het tijdschrift van de kapucijnen.
