BROEDER STEFAN KNOBLOCH
“Broeder Stefan, steeds meer mensen verlaten de kerk. Zien we een geloofscrisis?
Broeder Stefan Knobloch: Nee. Het is niet zozeer een geloofscrisis als wel een crisis van de kerk als instituut. Dit is te zien aan het grote aantal mensen dat zich de afgelopen jaren heeft laten uitschrijven. Er ontstaat bij veel mensen teleurstelling, tot in de kern van de parochies. Een teleurstelling over wat er gebeurt in de kerk. Voor mij is dit geen vertrek uit het geloof, maar een zoektocht naar een andere sociale vorm van geloof, van gemeenschappelijk geloof. De huidige kerkcrisis spreekt het geloofspotentieel van mensen eerder positief manier aan, het zakt niet weg in loopgraven.
Wat is dan het probleem van de kerk?
De kerk is onvoldoende op weg zich op Jezus te richten. Ze is niet “evangelisch” genoeg. Dit heeft te maken met de onopgeloste relatie tussen traditie en heden.
De kerk is altijd veranderd in de loop van de geschiedenis.
Ja, dat is zo. Maar vaak alleen in zeer uiterlijke vormen. Vandaag worden parochies opgeheven, gefuseerd, kerken raken leger, we hebben te weinig priesters voor vandaag. Er is moed nodig om nieuwe stappen te zetten, want er is geen continuïteit in het geloof zonder discontinuïteit. Identiteit wordt verkregen door discontinuïteit en omwentelingen. Daar ontbreekt het aan.
Ik verdwijn niet in het niets in de dood. Ik word persoonlijk aangesproken en probeer op God te bouwen met alles wat ik ben.
Hoe luister je naar de tekenen des tijds zonder alles weg te gooien?
Deze vraag lijkt me een zeker wantrouwen ten opzichte van verandering in te houden. Er is geen betere tekst dan die in de pastorale constitutie Gaudium et spes die de vraag op deze manier beantwoordt: Het volk van God tracht de wil van God te herkennen in de gebeurtenissen, in de noden, in de noden van mensen. Het gaat om het reële leven! De tekenen der tijden spreken daaruit! Tekenen van de tijd, de Heilige Schrift, traditie – dit zijn geen tegenstellingen, maar ze vormen samen een weg die we moeten volgen.
Heeft U hoop dat de kerk deze weg zal volgen?
Ik heb hoop want ik ben optimistisch. Ook al leent de huidige situatie zich daar niet echt voor.
Wat doet deze crisis met uw persoonlijke geloof, broede Stefan?
Dat is een goede vraag. Ik ben in mijn leven op een weg onderweg, waarop ik aangenomen ben. Ik verdwijn niet in het niets als ik dood ben. Ik word persoonlijk aangesproken en probeer op God te bouwen met alles wat ik ben. Dat geeft me een basale hoop. Maar vast staat ook: hoe ik mijn geloof definieer, kan voor iemand anders een heel dor geloof zijn.
Welke vragen stelt U zichzelf over uw geloof?
Allereerst moet je begrijpen wat je me vraagt. Onze taal weerspiegelt niet zomaar de werkelijkheid, ze geeft zelfs onze natuurlijke wereld niet adequaat weer. Dit geldt helemaal als ik zeg: “Ik geloof dat Jezus de Zoon van God is”. In dat geval druk ik nauwelijks uit wat er inhoudelijk staat. Daar zitten werelden tussen.
Gaat het dan minder om leerstellige geloofskennis en meer om vertrouwen in het leven?
Ja, leerstellig wil zeggen dat alles wat het geloof betreft benoemd en geformuleerd is. Maar dat raakt niet de kern van het geloof. Ik heb geen aanspraak om God doctrinair te begrijpen. De relatie tussen God en de mens is er een van vertrouwen, maar niet zo alsof twee personen tegenover elkaar staan. Mijn persoon-zijn wordt door God omvat en maakt het pas mogelijk dat ik tegenover God sta. Hier is iets met elkaar verweven. Desondanks zijn al onze uitspraken over God, inclusief die geformuleerd in geloof, zeer menselijk.
Geloof is geen op zichzelf staande entiteit. Net zoals ik mezelf verander, verandert mijn geloof ook mee met mijn leven.
Veel gelovigen zeggen tegenwoordig: waar de kerk over spreekt heeft niets met mijn leven te maken.
Dat is waar en dat begrijp ik. Maar ik zou het eigenlijk willen omdraaien: De kerk is niet in de eerste plaats een instituut dat regels stelt. De kerk bestaat uit gelovigen. Dus als gelovigen een seksleven leiden dat niet overeenkomt met de richtlijnen van de kerk als instituut, betekent dat niet dat ze niet als kerk leven. Ze zijn kerk en wat ze leven is een manier om het geloof te beleven en verder te ontwikkelen.
Voelt U zich op uw gemak in deze kerk?
Ik zou geen andere “levensruimte” hebben om te wonen. Hoe ouder ik word, hoe meer ik me identificeer met mijn leven. Zoals ik hier zit, ga ik niet meer op zoek naar iets nieuws, zeker niet na de ontwikkeling die ik heb doorgemaakt. Ik merk ook dat ik veel dingen van me af houd, ook uit bescherming.
Hoe staat het met het geloof in de samenleving?
Ik denk dat het vaak onderschat wordt. Geloof is niet alleen over religieuze waarheden kunnen praten. Veel mensen zijn op zoek, op zoek naar God. En paus Franciscus had gelijk toen hij zei dat je God op straat kunt vinden, op de pleinen van de wereld, in de megasteden van seculiere samenlevingen.
Ik voel me vrij. Deze vrijheid is een geschenk van God.
Is de steeds toenemende individualisering een probleem?
Het is zeker een component in onze omstandigheden. Maar het verschilt sterk van cultuur tot cultuur. In sommige culturen is er een veel sterkere focus op de “wij-component” dan in onze verwesterde wereld. Maar ook daar vinden mensen wegen en stellen ze vragen, ook als ze die niet expliciet zien als vragen naar God en geloof. Omgekeerd, als geloof de neiging heeft om zich in een negatieve vorm te manifesteren, dan is het niet verrassend dat sommige mensen zeggen dat ze er niets mee te maken willen hebben. Dit zegt weinig over de individuele relatie met God.
Is de eigen geloofsbeleving tegenwoordig belangrijker dan vroeger?
Ja, die indruk heb ik. Vroeger leek een persoonlijke verwijzing misschien minder nodig vanwege het algemene gedrag. Maar ik weet niet helemaal zeker of dat echt zo was. Ik kan me moeilijk voorstellen dat mensen vroeger uit gewoonte hun geloof “beleefden” en zich er innerlijk bij neergelegd hadden.
Wat betekent individualisering voor pastorale zorg?
Het is een grote uitdaging voor pastoraal werkers: neem mensen serieus in hun individualiteit! Het gaat er niet om dat je met een stola komt en beweert het juiste geloof te brengen. Het gaat erom mensen serieus te nemen en interesse te hebben in wat hen beweegtdrijft, wat ze denken, vanuit welke inhoud ze leven en waar ze naar op zoek zijn.
Is deze zoektocht waar U het over heeft belangrijk voor het geloof?
Ja, ik noem het “procesmatig geloven”. Het gaat over onderweg-zijn, groeien, wankelen en zoeken. Geloof is geen afgesloten project. Net zoals ik zelf verander, verandert mijn geloof mee met mijn leven.
Wat betekent vrijheid in deze context?
Vrijheid is het echte doel van geloof. Iedereen is gebonden: aan zijn eigen gewoonten, aan zijn eigen verharding. Gewoontes hebben altijd twee kanten: ze kunnen je binden, maar ze kunnen het dagelijks leven ook makkelijker maken. Vrijheid is het echte doel van het leven. Vrij zijn in een vrijheid die tegelijkertijd onbereikbaar voor ons is, die ons als het ware in Jezus wordt gepresenteerd. Het is de vrijheid om zich niet steeds weer terug te binden aan de eigen inzinkingen en nederlagen, maar om te zeggen: Mijn leven is meer, het is mij in vrijheid gegeven. Dat is nu heel abstract gezegd, maar het is de kern van het geloof.
Voelt U zich vrij?
Ja, inderdaad. Ik voel me vrij. Deze vrijheid is een geschenk van God. En het geloof kan niet anders dan deze ruimte te bevorderen.
Hartelijk dank voor het interview!
Het interview werd afgenomen door Tobias Rauser